2024

fajans, 5 x 8 cm, nr inw. MOK(CH) 892, wykop IX/98

Figurka odnaleziona na terenie poobozowym w Chełmnie przedstawia leżącego baranka. Wykonana z fajansu, pokryta glazurą koloru różowego. Całość mocno zniszczona, widoczne ubytki w glazurze i samej bryle.

Baranek w judaizmie symbolizuje ofiarę pesachową, jego krew – znak na drzwiach domów, ocaliła życie wszystkim pierworodnym Izraelitom płci męskiej. Według Księgi Wyjścia (z herb. Szemot) Bóg nakazał Izraelitom złożyć zwierzę w ofierze i jego krwią oznaczyć progi i odrzwia domów: „I nie będzie u was śmiertelnej plagi, gdy uderzę ziemię egipską. Ten dzień będzie dla was pamiątką”.

Na pamiątkę tego wydarzenia kapłani składali ofiarę w Świątyni Jerozolimskiej. Po jej zniszczeniu (70 r. n.e.) nie jada się już baranka pesachowego, a nawiązaniem do tej tradycji jest zeroa - kawałek kości z pieczonym mięsem umieszczany na talerzu sederowym (https://chelmno-muzeum.eu/muzealia/obiekt-miesiaca/obiekt-miesiaca-2021/282-kwiecien-fragmenty-talerza-sederowego).

W tradycji chrześcijańskiej baranek symbolizuje męczeńską krew Chrystusa, zmartwychwstanie, triumf życia nad śmiercią i odkupienie grzechów ludzkości. „Baranek Boży” (z łac. Angus Dei) z czerwoną chorągwią ze znakiem krzyża jest jednym z najważniejszych symboli Świąt Wielkanocnych.

 

---

porcelana?, ok. 1 cm, nr inw. MOK(CH) 1274

Według żydowskiego kalendarza 14 dzień adarr rozpoczyna święto Purim (Losów) zwane żydowskim karnawałem (w tym roku przypadać będzie 23–24 marca). Obchodzone na pamiątkę cudownego ocalenia starożytnej społeczności żydowskiej w Persji. Opowieść ta zawarta jest w biblijnej Księdze Estery (Megilat Ester).

W tym dniu podczas odczytywania zwoju (Megila) w synagodze dzieci hałasują kołatkami, „wymazując imię Hamana” – dążącego do zgładzenia Żydów, ulicami przemieszczają się uroczyste korowody, organizowane są też bale przebierańców czy zabawy w teatr zwane purimszpilami.

W zbiorach Muzeum pamiątką po dawnych purimowych obyczajach może być główka pajacyka odnaleziona w jednej z tzw. jam śmietnikowych na terenie poobozowym w Chełmnie. Pajac, błazen to jeden z popularnych motywów przedstawień purimowych.

Purim 1942 r. zapisał się tragicznie w dziejach społeczności żydowskich na terenie tzw. Okręgu Rzeszy Kraj Warty. W dniach 2–3 marca Niemcy zlikwidowali getta w Krośniewicach i Żychlinie, do Chełmna wywieziono wtedy ponad 4.000 Żydów. W tych dniach do obozu trafiło także 1013 więźniów getta łódzkiego. Także 3 marca odbyła się w Zduńskiej Woli pokazowa egzekucja 10 mężczyzn.  W mniemaniu niemieckich oprawców stanowiła okrutne nawiązanie do biblijnej historii (powieszenie 10 synów Hamana). Miejscowy Judenrat zmuszony został do wybrania ofiar drogą losowania.

---

kość, nr inw. MOK(CH) 939, jama 3

W judaizmie – jad (z hebr. ręka) – wskaźnik do odczytywania Tory, najważniejszej Księgi Żydów, przechowywanej w formie zwoju w synagogach.

Prezentowany obiekt odnaleziono na terenie poobozowym w Chełmnie w jednej z tzw. jam śmietnikowych zlokalizowanej między reliktami pałacu a spichlerzem. Składa się z 3 elementów (najdłuższy wynosi 6,8 cm, najkrótszy 3,1 cm). Wykonany z kości w technice toczenia i ażurowania. Trzonki jadów są często bogato zdobione, zakończone kształtem ręki z wyciągniętym palcem wskazującym. 

Obiekt o trudnej identyfikacji, podobne trzonki można spotkać w nożach do listów czy obsadkach do piór wiecznych. Środki stylistyczne wskazują na wykonanie w XIX w.

---